Թվական անուն

Թվական անունը ցույց է տալիս առարկայի թիվ, քանակ, թվային կարգ,
օրինակ՝ երեք գրիչ, երկրորդ կուրս, երկուական տետր և այլն։ Թվականները
լինում են չորս տեսակի՝ քանակական, դասական, բաշխական, կոտորակային24։
Քանակական թվականներն արտահայտում են առարկաների քանակն ամբողջ
թվերով, ինչպես՝ հինգ գրիչ, տասը տուն, քսանութ քանոն և այլն։ Այս թվականները
գրվում են բառերով (օրինակ՝ մեկ, երկու), արաբական թվանշաններով
(1, 2, 3 և այլն), ինչպես նաև հայոց այբուբենի տառերով25 (Ա-1, Բ-2, Ժ-10 և այլն)։
Բառերով գրվելիս տասնմեկից մինչև իննսունինը թվականները գրվում են միասին
(տասնութ, քսանհինգ, երեսունութ, հիսունհինգ և այլն), իսկ հարյուրից հետո
գրվում են առանձին (օրինակ՝ հազար ինը հարյուր քառասունութ)։ Ինը և տասը26
թվականներն ունեն երկու ձև՝ ինը և ինն, տասը և տասն։ Ինը և տասը գրվում է,
երբ նրանց հաջորդում է բաղաձայնով սկսվող բառ (օրինակ՝ ինը գիրք, քսանինը
գիրք, տասը գրիչ), իսկ երբ նրանց հաջորդում է ձայնավորով սկսվող բառ, հիմնականում
գրվում է ինն, տասն բայց երբեմն, արտասանության տեմպով և տրամաբանական
շեշտով պայմանավորված, կարող է գրվել նաև ինը, տասը (օրինակ՝
ինն օր, ինը օր, տասն անգամ, տասը անուն)։ Բաղադրյալ քանակական թվականների
մեջ որպես առաջին կամ միջին բաղադրիչ գործածվելիս միշտ գրվում է ինն և տասն (օրինակ՝ իննսունհինգ, տասներկու, տասնչորս, հազար երկու հարյուր
տասնութ)։ Երկու թվականը, երբ գոյականաբար գործածվելիս հոլովվում է, հոգնակի
թվով է գործածվում կամ էլ հոդ ստանում, ունենում է երկուս ձևը, ինչպես՝
երկուսներ, երկուսի, երկուսը և այլն։
Դասական թվականները ցույց են տալիս առարկայի թվային կարգը, օրինակ՝
երկրորդ հարկ, հինգերորդ դասարան։ Այս թվականները կազմվում են քանակականներից՝
-րորդ կամ -երորդ ածանցներով. -րորդ-ով կազմվում են երկրորդ,
երրորդ, չորրորդ դասական թվականները։ Որպես մեկ թվականի դասական գործածվում
է առաջին բառը։ Այս թվականները գրվում են բառերով (օրինակ՝ առաջին,
երկրորդ, վեցերորդ, քսաներկուերորդ, վաթսունհինգերորդ), արաբական
թվանշաններով, որոնց կցվում են –ին և -րդ մասնիկները՝ 1-ին, 2-րդ, 3-րդ, 48-րդ
և այլն, հռոմեական թվերով՝ II, VI, IX և այլն, որոնց մասնիկ չի կցվում։ 1-ին կարդացվում
է առաջին, բայց կարող է նշանակել նաև մեկին, ինչպես՝ սեպտեմբերի 1-
ին։ Դասական թվականները կարող են գրվել նաև հայոց այբուբենի տառերով,
որոնցից հետո դրվում է կետ կամ փակագիծ՝ ա), բ., ինչպես նաև արաբական
թվանշաններով, որոնցից հետո դարձյալ դրվում է կետ կամ փակագիծ՝ 1), 2.։
Սրանք սովորաբար գործածվում են համարակալման ժամանակ։ Կա նաև դասական
թվականի իմաստ արտահայտելու այսպիսի ձև։ Երբ արաբական թվանշանը
գրվում է իր լրացյալից հետո, ստանում է դասականի իմաստ։ Օրինակ՝ 5 տուն
նշանակում է հինգ հատ տուն, իսկ տուն 5 նշանակում է տուն համար հինգ։
Բաշխական թվականները ցույց են տալիս առարկաների բաշխումը որոշակի
թվերով, ինչպես՝ բաժանել երկուական թերթիկ, բաշխել երեք-երեք և այլն։
Բաշխական թվականները կազմվում են քանակականներից՝ -ական ածանցով
(օրինակ՝ վեցական, ութական, իննական, տասական, քսանական) կամ էլ քանակական
թվականի կրկնությամբ, օրինակ՝ երկու-երկու, հինգ-հինգ, ութ-ութ։
Կրկնությամբ կազմված բաշխական թվականները գրվում են գծիկով։
Կոտորակային թվականները ցույց են տալիս առարկայի քանակը մասի և
ամբողջի հարաբերությամբ, օրինակ՝ մեկ հինգերորդ, երկու երրորդ։ Կոտորակային
թվականները կազմվում են համարիչից (բերված օրինակներում՝ մեկ,
երկու) և հայտարարից (հինգերորդ, երրորդ)։ Համարիչն արտահայտվում է քանակական
թվականով, իսկ հայտարարը՝ դասական։ Կոտորակային թվականները
գրվում են թվանշաններով, օրինակ՝ 1/2, 3/4 կամ էլ բառերով, որոնք գրվում են
առանձին-առանձին, օրինակ՝ մեկ երկրորդ, երեք չորրորդ։ Չորրորդ հայտարարի
փոխարեն գործածվում է նաև քառորդ բառը՝ երեք քառորդ։ Տասնորդական կոտորակների հայտարարը կազմվում է -ական ածանցով՝ զրո ամբողջ հինգ տասնորդական։
Մեկ երկրորդ-ի փոխարեն գործածվում է նաև կես բառը։
Թվականները ածականների նման կարող են գործածվել գոյականաբար,
օրինակ՝ երեք աշակերտ-երեքը, ութ գրքից-ութից։

Գործնական աշխատանք

1. Դո՛ւրս գրել տեքստում եղած թվականները, որոշե՛լ գրության
ձևը (արաբական թվանշաններով, այբուբենի տառերով և այլն)։ Թվականները
գրել բառերով և նշե՛լ տեսակները։ Դո՛ւրս գրել նաև թվականներով
կազմված բառերը (գոյական, ածական)։

Զվարթնոց. Վաղարշապատի Ս. Գրիգոր. վաղ միջնադարի հայկական ճարտարապետության
հուշարձան Արարատյան դաշտում՝ Էջմիածնից 3 կմ հարավ։
Ըստ հայ պատմիչների վկայության և պահպանված հունարեն արձանագրության՝
կառուցել է Ներսես Գ Իշխանցի (Շինող) հայոց կաթողիկոսը, և նրա գահակալության
տարիներից էլ՝ 641—661, արտածվում է Զվարթնոցի կառուցման ժամանակը։
Ըստ Մովսես Կաղանկատվացու՝ Զվարթնոցը օծվել է 652-ին։ Թ. Թորամանյանի
կարծիքով շինարարությունը սկսվել է 643-ին և հիմնականում ավարտվել 652-ին։
Զվարթնոցը կանգուն է եղել մինչև X դ. վերջը. ավերման պատճառի մասին մեզ
հայտնի պատմական աղբյուրները լռում են։ Ըստ պեղված նյութերի՝ նախքան
Զվարթնոցը այստեղ եղել են հնագույն և IV—V դդ. կառույցներ։ Տեղանքի ցածրիկ,
շրջանաձև բլրակը պարագծով շրջապատված է յոթաստիճան բազմանիստ հենապատով
(բացի հարավարևմտյան մասից, ուր պալատն է)՝ կազմելով սալահատակ
պատվանդան, որի կենտրոնում կառուցվել է տաճարը։ 1905-ին Թ. Թորամանյանը
ստեղծեց Զվարթնոցի գիտական վերակազմությունը։ Ըստ պահպանված
հատակաձևի և այդ վերակազմության՝ կառույցի ծավալատարածական հորինվածքի
կորիզը քառակոնքն է, որը ցածում շրջապատված է երկհարկ պարարկյալ
սրահով (տրամագիծը՝ 35,75 մ), իսկ վերևում՝ կիպ պարփակված գլանային պատով։
Կիսագմբեթ, հիմնական առանցքներով խաչաձև տեղադրված 4 կոնքերը
միմյանց են կապվում բարդ կտրվածքի, զանգվածեղ, վերևում կամարակապ մայր
մույթերով՝ գմբեթակիր քառակուսին, որից անցումը թմբուկի բոլորակին իրականացված
է առագաստների միջոցով։ Կոնքերը, բացի արևելյանից, որը հոծ է և ամփոփում
է բեմը, իրենց ստորին մասում սյունակազմ են (6-ական սյուն, տրամագիծը՝
0,6 մ)։ Սյուներն ավարտվում են կողովաձև, խոյազարդ խոյակներով և
միմյանց կապվում կամարներով։
Ըստ «Հայկական սովետական հանրագիտարանի»

3-երեք-արաբական

641-վեց հարյուր քառասունմեկ-արաբական

661-վեց հարյուր վաթսունմեկ-արաբական

652-վեց հարյուր հիսուներկու-արաբական

643-վեց հարյուր քառասուներեք-արաբական

X-տասներորդ-հռոմեական

IV-չորրորդ-հռոմեական

V-հինգերրորդ-հռոմեական

1905-հազար իննը հարյուր հինգ

35,75-երեսունհինգ ամբողջ յոթանասունհինգ

4-չորս

6-ական-վեցական

0,6-զրո ամբողջ վեց

2. Գրե՛լ բառերով։
9-ինը
12-տասներկու
99-իննսունիննը
50-հիսուն
60-վաթսուն
70-յոթանասուն
80-ութսուն
100-հարյուր
1938-հազար ինը հարյուր երեսունութ
II-երկրորդ
III-երրորդ
IV-չորրորդ

 3.Ո՞ր շարքի բոլոր թվականներն են կազմությամբ պարզ
(արմատական):
1. տասնինը, երեսուն, ինը
2. քառասուն, մեկ, հազար
3. յոթ, միլիարդ, հարյուր
4. տասը, երկու, տասնմեկ
5. ինը, միլիարդ, քսանչորս
6. տասնութ, քսանութ, հարյուր
7. տասնմեկ, երեսուն, երեք
8. տասը, երկու, տասնմեկ

Պարապմունք 46

Առաջադրանքներ
1. Գրիր երկու տարր ունեցող որևէ  բազմություն:
K={7,u}
2. Գրիր երեք տարր ունեցող որևէ  բազմություն:
M={8,3,u}
3. Գտիր վերը նշված  բազմությունների հատումը, քանի՞ տարր եղավ։
K Ո M = {u}
4.Գտիր վերը նշված  բազմությունների միավորումը, քանի՞ տարր եղավ։
K Ս M = {7,u,8,3}
5. Գրիր որևէ ոչ դատարկ բազմություն, նշիր այդ բազմության որևէ ենթաբազմություն։
{12345}
1

6. Գրառե՛ք
ա) 10-ից մեծ և 50-ից փոքր պարզ թվերի բազմությունը:
{11,13, 17, 19,23, 29, 31, 37, 41, 43, 47}
բ) 40-ից փոքր կենտ  թվերի բազմությունը:
{1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19}
գ) այն երկնիշ թվերի բազմությունը, որոնք 11-ի բաժանելիս տալիս են 7 մնացորդ:
{18, 29, 40, 51, 62, 73, 84, 95}
դ) 100-ից փոքր այն զույգ թվերի բազմությունը, որոնք 3-ի բազմապատիկ են:
{18, 30, 60, 90}
7. Գտեք նշված բազմությունների հատումը, միավորումը

           А={-1, -2, 0, 1, 3, 45, 67, 4}
          B={-1, 10, 67, 12}
AUB={-1, -2, 0, 1, 3, 45, 67, 4, 10, 12}
AՈB={-1, 67}

8. Ինչպե՞ս են նշանակում.

ա) բնական թվերի բազմությունը`N
բ) ամբողջ թվերի բազմությունը`Z
գ) ռացիոնալ թվերի բազմությունը`Q

9. Դիցուք, A-ն 12-ից փոքր և 5-ի վրա չբաժանվող բնական թվերի բազմությունն է, իսկ B-ն՝ 15-ից փոքր և 3-ի վրա բաժանվող բնական թվերի բազմությունը:
Գտեք՝ա) A բազմության տարրերի թիվը
{6, 7, 8, 9, 11}
բ) B բազմության տարրերի թիվը

գ) Գրառեք AՈB բազմությունը և հաշվեք նրա տարրերի թիվը
դ) Հաշվեք AUB բազմության տարրերի թիվը։

Պարապմունք 45

Հարցեր
1.Ի՞նչ է բազմությունը։
 Բազմությունը որևէ առարկաների, իրերի, գաղափարների հավաքածու է, որոնք կոչվում են այդ բազմության տարրեր։
2.Ի՞նչ տառերով ենք նշանակում բազմությունները։
 Սովորաբար, բազմությունները նշանակվում են լատինական այբուբենի մեծատառերով՝ A, B, C, …., իսկ բազմության տարրերը՝ նույն այբուբենի փոքրատառերով՝ a, b, c, ….։
3.Բեր բազմության մի քանի օրինակ։
A={1,5,9,7}
R={4,b,8,n}
W={9,2,o,k}
4.Բազմության տարր ասելով ի՞նչ ենք հասկանում, բեր օրինակ։
Բազմության ընդգրկված անդամն է
N={y,8,6,f}
5.Եթե а-ն А բազմության տարր է, ապա ինչպե՞ս ենք գրառում։
 a ∈ A
6.Եթե а-ն А բազմության տարր չէ, ապա ինչպե՞ս ենք գրառում։
a ∉ A
7.Եթե А բազմությունը տարր չունի, ինչպես ենք անվանում այդ բազմությանը։
Դատարկ բազմություն
8.Եթե B բազմության բոլոր տարրերը А բազմությունից են, ապա ինչպե՞ս ենք անվանում B բազմությանը։
Ենթաբազմություն
9.Բեր երկու տարր ունեցող բազմության օրինակներ։
E={2,z}
D={9,4}
T={l,7}
10.Ի՞նչ տառով ենք նշանակում բնական թվերի բազմությունը։
N

Классная работа

Задание 1. Ответьте на вопросы, раскрывая скобки:

1. В каком городе вы живёте? (маленький южный) В маленьком южном
2. В каком доме живёт ваша семья? (старый красивый) В старом красивом
3. На каком этаже ваша комната? (второй) На втором
4. На каком заводе работает ваш отец? (новый химический) В новом химическом
5. В каком клубе вы были вчера? (городской) В городском
6. В каком магазине вы покупаете книги и журналы? (соседний книжный) В соседнем книжнем
7. В каком кинотеатре вы смотрели фильм? (большой новый) В большом новым

1. В какой тетради вы пишете упражнения? (эта зелёная) В этой зелёной
2. На какой улице находится музей? (тихая спокойная) В тихой спокойной
3. В каком здании находится ваша квартира? (это высокое) В этом высоком

1. В какой комнате вы живёте? (большая светлая) В большой светлой
2. В какой школе он учится? (наша средняя) В нашей средней
3. В каком общежитии живут студенты? (ваш студенческий) В вашом студенческом

1. На какой площади находится памятник? (центральная) На центральной
2. В каком доме вы были? (наш загородный) В нашом загородном
3. В каком письме вы прочитали об этом? (это новое) В этом новом

Задание 2. Ответьте на вопросы, используя числительные, данные в скобках.

1. На каком этаже находится ваша аудитория? (пятый).
2. На каком этаже находится библиотека? (третий). 3. На каком этаже находится столовая? (первый). 4. В какой аудитории будет лекция? (тридцатая). 5. В какой аудитории вы занимались утром? (двенадцатая). 6. На каком курсе вы учитесь? (второй). 7. На каком курсе учится ваш друг? (четвёртый). 8. На какой странице находится это упражнение? (седьмая). 9. На какой странице находится текст о Москве? (десятая). 10. В каком здании вы живёте? (двадцать второе).В каком упражнении была ошибка? (одиннадцатое).

Упражнение 3. Ответьте на вопросы по модели.

Модель: − У кого есть телефон? (он) – У него есть телефон.

1. У кого есть эта книга? (она) 2. У кого есть этот словарь? (мой брат) 3. У

кого есть машина? (наш друг) 4. У кого есть билеты в театр? (ваш

преподаватель) 5. У кого есть учебник? (он) 6. У кого есть справка? (твой

сосед) 7. У кого есть эта газета? (наша подруга).

Упражнение 4. Составьте предложения, используйте данные слова

 Модель: Антон – новый учебник. – У Антона нет нового учебника.

1. Аня – синяя ручка. 2. Анна – красный карандаш. 3. Самвел – старший

брат. 4. Алик– младшая сестра. 5. Студент – русско-арабский словарь.

1. Мой брат – новая машина. 7. Твоя подруга – красивая сумка. 8. Наш

учитель – новый компьютер. 9. Ваш сосед – новая кровать.

2. Поговорим о книгах: расскажите о тех книгах, которые вы прочитали за последние месяцы. Выделите те из них, которые оставили след в вашей жизни, как-то повлияли на вас.